تاریخچه اطلاعات باستان شناسی دشت ایوان غرب:
شهرستان ایوان غرب در شمال استان ایلام و اقع گردیده است که نظر مطالعات باستان شناسان ، عصر برنز ، عصر آهن 1و2و3 دارای اهمیت زیادی می باشد که سایت های مربوط به این دوره بیشتر به صورت قبرستان می باشد .
اکثر این قبرستان هادر حاشیه ی رودخانه ی گنیگر واقع شده اند که لویی واندربرگ سرپرست هیئت بلژیکی بامی Bami در سال 1970م. برای اولین بار موفق شد 10 قبر در داراوند B مورد حفاری قرار دهد و نتایج مهمی در مورد شیوه ی تدفین عصر آهن در منطقه ی کلهرستان بدست آورد .
هیئت دانمارکی گورستان داراوند Aرا مورد کاوش قرار دادند و وسایل تدفیتی زیادی را کشف نمودند که شامل قوری های سفالی ،فنجان،سرنیزه،... قبر ها معمولاً چار چینه ای دارای پوشش سنگی می باشد اسکلت ها به دلیل اسیدی بودن خاک از بین رفته اند.
قبرستان های دیگری در منطقه ی کلهرستان مورد کاوش قرار گرفته اند که گزارش کامل آن ها توسط لویی واندربرگ باستان شناس فقید منتشر شده است علاوه بر حفاری ، هیئت بلژکی را های باستانی و کوچ نشینی این منطقه را مورد مطالعه قرار داده و دلایل شکل گیری این قبرستان ها را بیان کردند مطالعات علمی این هیئت نشان داد که اکثر این قبرستان ها احتمالاً مطلق به کوچ نشینانی می باشد که در هزاره ی اول پ.م وارد متطقه گردیده اند .
فصل سوم بررسی و شناسایی شهرستان ایوان غرب به جهت بررسی قبرستان های حاشیه ی رود خانه های گنگیر که عمدتاً متعلق به عصر آن می باشد و همچنین خاطر تکمیل نقشه ی باستان شناسی و تکامل بررسی های گذشته و ثبت این آثار در فهرست ملی به صورت پیمایشی به انجام رسید که به بررسی برخی از این قبرستان ها می پردازیم در بررسی انجام شده در حوضه رود خانه گنیگر حدود 50 قبرستان بررسی و شناسایی گردید که اکثر این قبرستان ها در حاشیه رود خانه بر روی بلندی ها و در جاهای سرسبز ساخته شده اند .
در قبرستان چواره 1 قبرهای چهار چینه ای با دیواره ی ساخته شده از لاشیه سنگ ورقه ای به صورت چیت و به صورت مستطیل و راست گوشه ساخته شده روی آن را با تخته سنگ پوشیده این قبرستان نیز به صورت شرقی و غربی شمال جنوبی ساخته شده وجهت خاص در آن رعایت نشده است موادفرهنگی بدست آمده شامل خمرهایی بانقش طنابی و سفال های لبه تخت به دست آمده است ان قبرستان از نظر معماری قبور قابل مقایسه با قبرستان های بردبل، جوب گوهر ، چمژیه ،داراوندB که توسط هیئت بلژکی حفاری شده اند می باشد .
در قبرستان چواره 2 نیز معماری مانند چواره1 می باشد در این قبرستان سفالهای خاکستری باتمپرکاه بدست آمده است منطق به عصر آهن 1 می باشد .
در قبرستان "هوها" نیز قبور به صورت شرقی ،غربی یاخته شده به صورت چار چینیه ای و مستطیل می باشد که برای ساخت آن از سنگهای کف رود خانه رودخانه گنگیر استفاده کرده اند که قابل مقایسه بابردبل چنار باشی ، پشت کبود چوار و کتل گل گل می باشد .
در قبرستان چوار 3 نیز معماری قبور شبیه به سایر قبرستان هاذکر می باشد در این قبرستان مواد فرهنگی شامل سفال لبه کمی برگشته به بیرون با نقش افزوده طنابی مانند قبرستان چنار باشی بدست آمده است.
در قبرستان "قلاوازک" معماری قبور به صورت چار چینه ای می باشد با این تفاوت که در آن ساخت از سنگهای بزرگ و خشن استفاده کرده اند بطوریکه به نظر می رسد این قبور از نوع مگالیتیک کلان سنگی می باشد و به صورت بيضي ساخته شده اند در دیواره قبور از سنگ های نتراشیده استفاده شده بود با توجه به تعداد اندک سفال در کنار قبور تخریب شده احتمالاً از نظر دادهای سفال فقیر هستند .
بر خلاف محوطه چواره 1و2داراوند B که توسط هیئت بلژکی حفاری گردیده و قبر ها آن بسیار دقیق و راستگوشه هستند و از سنگ ها و ورقه ای تراش خورده استفاده شده است در قبرستان قلاوزک از سنگ های بزرگ و خشن استفاده شده و در معماری قبور دقت زیادی نشده است و جهت خاصی در ساختن آن مد نظر نبوده است. که از این نظر قابل مقایسه با قبور عصر آهن در شمال غرب ایران نظیر دینخواه در آذربایجان می باشد .
با توجه به مواد فرهنگی شامل سفال نخودی باتنپرشن و ماسه می توان عنوان کرد این قبرستان متعلق به عصر آهن 2و3 می باشد
در قبرستان روان سفال هایی باپوشش قرمز وتمپرِکاه بدست آمد که احتمال متعلق به دوره کلکوتیک یا دوران جدیتری باشند که دراین مواد کنار قبور بیضی شکل بدست آمده و قابل مقایسه با دِمگّرپِرچینه می باشد قبور آن چهار چینه ای و بیضی شکل بوده ودر ساخت آن جهت خاصی مد نظر نبوده است از این نظر نیز قابل مقایسه با جوب گهر ، چنار باشی، کتل گل گل و کان گنبد می باشد . قبر های ذکر شده اندازه قبور متفاوت است ولی به طور عمده (50×230) و عمق 1 متر مي باشد. دیوارهای این قبور معمولاً از پنچ رج سنگ چین استفاده شده است .
در قبرستان ها میان سفالها لبه برگشته به بیرون با خطوط مواج کنده یاتزئینات دایره و یک نقطه در وسط بدست آمده است در این قبرستان ها 2 نوع قبر شناسایی شد. 1 قبر چهار چینه ای که بعضی آنها دارای 5 متر طول و 1متر عرض می باشند دیواره قبور از چهار ردیف لاشه سنگ ساخته شده است قبر ها به صورت شمال جنوبی و برخی شرقی غربی هستند در ورودی در قسمت غرب قرار گرفته که احتمالاً این قبور خانوادگی هستند به این صورت که از این نظر شبیه قبرستان کان گنبد می باشد این قبور متعلق به عصر آهن 1و2 می باشند .
نوع دیگر قبور قبر های چهار چینه ای با ابعادcm 50×50/2 می باشند که مانند سایر قبور ساخته شده است . هیچ قبر بزرگ و خانوادگی شبیه به این قبر ها ی میان 1و میان2 در قبرستان هایی که هیئت بلژکی شناسایی و حفاری کرده اند گزارش نشده است .
در قبرستان های چشم میرو 1و2و3 نیز قبور شناسایی شده به دو دسته تقسیم می شود
1- قبر های چهار چینه ای: که دیواره آن سنگ چینی است با استفاده از لاشه منظم که روی آن را با تخته سنگ های بزرگ پوشانده اند در دیواره این استفاده شده است این قبور راست گوشه و بیشتر شرقی ـ غربی قبور چهار رگه سنگ چین میباشند سازندگان ان جهت خاصی را مد نظر نداشته اند از این نظر این گونه قبرها قابل مقایسه با شورابه چرداول کتل گل گل می باشد این نوع قبور متعلق به عصر اهن 2 می باشند.
2- قبرهای بزرگ خانوادگی:
- این قبور دیواره انها از لاشه سنگ نتراشیده ومستطیل شکل و دیواره آن دارای 8 رج سنگ چین می باشد که بالای آن توسط تخته سنگ بزرگ پوشیده شده است. اندازه این قبور 5 تا 6 متر طول و 2 متر عرض می باشد جهت ورود این گورها در غرب میباشد احتمالاً این قبرها جهت تدفین دسته جمعي بوده است. این نوع قبرها در میان 1 و 2 نیز دیده شده است ولی عمق آنها بسیار کم است در حالی که در چشمه میرو 1 گورها 250 سانتی متر عمق دارند سازندگان قبور برای برطرف کردن فاصله دو دیواره طولی وبرای قرار دادن تخته سنگها بر روی این دیوارها به خاطر مسقف نمودن قبرها ، هرچه رگه های دیوار به طرف بالا اضافه می شد این دیواره به طرف داخل قوس پیدا می کردبه طوری که دیواره ها در بالا به هم نزدیک می شدند. مشکل گذاشتن تخته سنگها نیز حل می شده است ،و سقف قبور تقریبا به صورت گهواره ای درآمده است ،این نوع قبور در قبرستانهای طالش در گیلان نیز گزارش شده است.
در قبرستان پل حمی دو نوع قبر چار چینه ای و کلان سنگی شناسایی شد،قبور کلان سنگی مستطیل شکل دیواره انها از لاشه سنگهای بزرگ ساخته شده و قابل مقایسه با قبرهای کلان سنگی مامی وگ 2 و 1 می باشند.
در قبرستان بان کبود 3 قبور به صورت مستطیل و نیم دایره تهیه شده ،دیواره انها از لاشه سنگ ساخته شده است –قبور نیم دایره در هیچ قبرستانی مشاهده نشد،علاوه بر این در بان کبود3 قبور مربع با ابعاد 150×150 سانتی متر شناسایی شد ،قسمت شمال این قبرها نیم دایره و قسمت جنوب آن مستطیل یا مربع می باشد در ساخت ان از سنگهای رودخانه ای استفاده شده ،جهت این قبور شرقی غربی و تعداد کمی شمالی ،جنوبی می باشند.

نتیجه گیری
اظهار نظر دقیق در مورد سنت های تدفین عصر آهن و ارتباط با اعتقادات و باورهای دینی کاری عجولانه است اما با توجه به داده های مختلف می توان نمای اجمالی از سنتهای تدفین این دوران ترسیم کرد.
همگانی شدن دفن مردگان در قبرستان ها ارتباط چندانی با گسترش و تمرکز اجتماعات نداشته است چون شمار زیادی از قبرستانهای این دوره بدون ارتباط با محل استقرار و سکونت دایم می باشند اگر این قبرستانها را متعلق به افراد كوچنده بدانیم در این صورت موضوع وضوح و شفافیت بیشتری خواهد داشت. احترام به قبرستانها به عنوان احترام به ارواح نیاکان و در گذشتگان و نیز آسایش مردگان مورد توجه بوده است به طوری که در هیچکدام از آنها علامت و نشانه ای از تخريب عمدی دیده نشده است هر چند که طی سالیان گذشته توسط سوداگران فرهنگ تخریب و نابود شده اند-علاوه بر آن بیشتر قبرستانها در محل های سر سبز کنار رودخانه و بالای تپه و بلندی ها واقع شده اند.
این نوع قبرستانها در مناطق مختلف ایوانغرب،ایلام و لرستان توسط هیئت واندنبرگ حفاری گردیده اند که به الگوهای مشترک تدفینی در این دوره اشاره دارند.در این راستا به نظر میرسد الگوهای مشترک تدفینی ناشی از الگوهای مشترک مذهبی بوده است.
در سنتهای تدفینی عصر آهن ایران در بیشتر موارد صورت مرده به طرف مشرق می باشد اما با توجه به تخریب گورستانها توسط سودا گران فرهنگ نمی توان نظر قطعی ارائه داد ولی با توجه به اینکه اکثراً به صورت شرقی غربی ساخته شده اند و مقدار كمي نیز به صورت شمالی جنوبی و جهات فرعی دیده می شود،این وضعیت تابعی از اعتقادات مذهبی و نشان می دهد.
با توجه به اینکه قبور جهات مختلفی را نشان می دهد اما زندگان آن جهت خاصی را مد نظر داشته اند و هنگام دفن مرده به خورشید و جهت تابش آن اهمیت می دادند به همین دلیل اکثر قبرها در جهت شرقی غربی یا جهات فرعی چون در طول سال جهت خورشید اندکی نوسان دارد ساخته شده اند و مرده هارا اکثراً از پهلو چپ یا راست دفن کرده اند.
اشیاء بدست آمده در قبور نیز بیشتر بستگی به طبقه اجتماعی فرد، فقیر یا غنی بودن-جنسیت، شغل فرد دارد به طوری که قبرهای حفاری شده توسط هیئت بلژیکی در گور افراد فقير بیشتر ظروف ساده بدست آمده در گور زنان نیز زیور آلات تزئینی بدست آمده است.
با توجه به کمبود داده های سفالی در کنار قبور می توان نتیجه گرفت اشياء توسط سوداگران غارت شده یا اینکه فاقد اشیاء سفالی و تدفینی بوده است، که نشان می دهد این قبرستانها متعلق به افراد کم بضاعت و کوچ نشینانی دانست که فقیر بوده و همراه مردگان خود فقط سفالهای ساده دفن می کرده اند.
در قبرستان میان 1 و میرو 3 تکه های ظروف لوله دار بدست آمد و همچنین یک قطعه سفال منقوش از قبرستان بان باریک 1 و روان 1 بدست آمده است این موضوع می تواند در ارتباط با افزایش استفاده از فلزات در این دوران باشد.
با توجه معماری قبور دارای دو نوع قبر چهار چینه ای و قبور دسته جمعی می باشند می توان قبور چهار چینه ای را به چند دسته تقسیم کرد ولی قبور چار چینه ای به صورت مستطیلی شکل و بیضی شکل و حد فاصل بین آنها که از لاشه سنگ نتراشیده در دیواره آنها استفاده کرده اند و روی آن را تخته سنگ های بزرگی پوشانده اند دیواره آنها با دیواره قبور شناسایی شده توسط هیئت بلژکی که اکثراً از ورقه های سنگی ساخته شده اند تفاوت دارند و در ساخت دیواره قبور از هیچ نوع ملاطی استفاده نکرده اند دیواره قبور بصورت سنگ چین می باشند.
2- قبور دسته جمعی که ابعاد آنها بسیار بزرگ و به نظر می رسد با توجه به ابعاد بزرگ آنها نسبت به قبور چار جنبه ای ما در اینجا آنها را با نام كلان سنگی یا همان "مگالتیک" خوانده ایم که این قبور جهت تدفین اعضای یک فامیل یا جمعی استفاده می شده اند دیواره قسمت ورودی آنها را با یک تخته سنگ بزرگ ساخته اند و هنگام دفن مرده درب ورودی را باز کرده و مرده را در کنار مردگان قبلی همراه با اشیاء تدفینی دفن می کرده اند.
این نوع قبور دسته جمعی در عصر برنز نیز یافت شده است که دارای ابعاد بزرگی می باشند همراه قبور نیز شایاء تدفینی یافت شده است.
دیواره این قبور را با لاشه سنگ ساخته اند مانند میان 1 و 2 میرو 1و3و4 و در بعضی دیگر دیواره را با سنگهای بزرگ کف رودخانه ای ساخته اند مانند بان باریک1و2و3 و "دن کرم" و در بعضی دیگر مانند بان کبود 1و2و3 و "ورازان2 "از تخته و لاشه سنگ بزرگ جهت ساخت دیواره قبرها استفاده کرده اند روی آنها را با تخته سنگ های بزرگ پوشانده اند
در قبرستان بان کبود 3 سه نوع قبر شناسایی شدند که بسیار جالب توجه هستند که شامل قبور نیم دایره ای،مربع شکل،مستطیل می باشند دیواره انها یا لاشه سنگ ساخته شده یود وو قبر نیم دایره ای با ابعاد 2×2 فقط در بان کبود 3 یافت شد و در جای دیگر یافت نشد در حالی که قبور مربع شکل در قبرستان بان کبود 1 نیز شناسایی شده است
نکته جالب در مورد معماری این قبور این است که در جاهای که زمین سفت و آهکی بوده تدفین در زمین انجام گرفته و در لبه گودال از 1 یا 5 رج سنگ چینی استفاده کرده اند
در این دوره نیز ابتدا برای ساختن قبرستان محوطه را آماده و تسطیح کرده اند و اطراف آن را به صورت سنگ چین ایجاد کردند تا حدودی قبرستان مشخص شود و بعد مردگان را در قبرهای ساخته شده دفن می کردند این نوع تراس فقط در بان باریک 1 دیده می شود در هیچ کدام از قبرستانها بررسی شده دیده نشد.
در لابلای قبور تخریب شده قبور چار چینه ای کوچکی دیده می شود که احتمالاً جهت تدفین بچه ها ساخته شده اند که نشان می دهد بچه ها را در همان قبرستانی که بزرگسالان را دفن می کردند دفن کرده اند.
نکته آخر با توجه با اینکه قبرستانها مقدار زیادی توسط عومال محیطی و طبیعی و انسانی تخریب گردیده اند از بیشتر اطلاعات در طول بررسی از معماری قبرستانها جمع آوری گردیده استو در قبرستانهایی که سفال و مواد فرهنگی بدست آمدجهت تاریخ گذاری استفاده شده است.
هنگام بررسی منطقه اعضای هیئت در هر نقطه با سنگرهای ارتش که در طول جنگ تحمیلی جهت دفاع از خاک میهن عزیزمان ساخته بودند مواجه می شدند که در بعضی موارد مواد این سنگرها در نزدیک قبرستانها ساخته شده بودند و همچنین در سطح زمین مین های ضد نفر که باز مانده از هجوم ارتش بعث به این منطقه بوده در طول بررسی به کرات مشاهد می شد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: